ডিজিটেল ডেস্কঃ ইতিহাসৰ সাক্ষী হ’ল সমগ্ৰ দেশবাসী। চন্দ্ৰত অৱতৰণ কৰিলে লেণ্ডাৰ বিক্ৰমে। এই মুহূৰ্তটোৰ বাবেই ৪০ দিন অপেক্ষা কৰি আছিল ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে। চন্দ্ৰযান-৩ৰ যাত্ৰা কেনেকুৱা আছিল? ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে কেনেদৰে উৎকণ্ঠাৰ প্ৰতিটো মুহূৰ্ত পাৰ কৰিছিল? চাও আহক চন্দ্ৰযান-৩ উৎক্ষেপন কৰাৰ দিনটোৰ পৰা আজিলৈকে এক পৰিক্ৰমা।
১৪ জুলাই, ২:৩৫ বজাত ইতিহাস ৰচনাৰ দিশত প্ৰথম পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিলে চন্দ্ৰযান-৩। শ্ৰীহৰিকোটাৰ সতীশ ধাৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰৰ লঞ্চ পেডৰ পৰা চন্দ্ৰলৈ উৰা মাৰিছিল ইছৰোৰ মহাকাশযানখন। ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে ৪০ দিন অশেষ ব্যস্ততাৰে দিন-ৰাতি কটালে। চন্দ্ৰযান-৩ৰ গতিবিধি নিৰীক্ষণ কৰিছিল।
২০১৯ চনত চন্দ্ৰযান-২ বিফল হোৱাৰ পিছত ইছৰোৰ চন্দ্ৰত অৱতৰণ কৰাৰ সপোন ছিন্নভিন্ন হৈ পৰিছিল। ইছৰোৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষ কে ছিভান কান্দোনত ভাঙি পৰিল। কিন্তু ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে হাৰ নামানিলে। হতাশ হৈ ইছৰোৱে চন্দ্ৰযান-৩ৰ কাম আৰম্ভ কৰিলে। অতীতৰ ভুলৰ পৰা শিকি পুনৰ চন্দ্ৰৰ মাটি স্পৰ্শ কৰিবলৈ প্ৰস্তুতি আৰম্ভ কৰা। ইতিহাস ৰচনা কৰাৰ লক্ষ্যৰে ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থাই আৰম্ভ কৰিলে এক নতুন পথ।
২০১৯ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ইছৰোৱে এই প্ৰকল্প আৰম্ভ কৰিবলৈ কেন্দ্ৰৰ পৰা প্ৰাৰম্ভিক আবণ্টন ৭৫ কোটি টকাৰ অনুৰোধ জনাইছিল। ইয়াৰে ৬০ কোটি টকা উন্নত সা-সৰঞ্জাম আৰু অন্যান্য খৰচ পূৰণৰ বাবে আৰু বাকী ১৫ কোটি টকা ৰাজহ ব্যয়ৰ বাবে বিচৰা হৈছে। ইছৰোৱে টকাখিনি পাই কাম আৰম্ভ কৰিলে।
চন্দ্ৰযান-১ আৰু চন্দ্ৰযান-২ৰ দৰে চন্দ্ৰযান-৩ও বৰ ব্যয়বহুল অভিযান নাছিল। আমেৰিকা বা ৰাছিয়াই চন্দ্ৰ অভিযানত যি খৰচ কৰে তাতকৈ অন্ততঃ বহু কম। চন্দ্ৰযান-৩ৰ বাজেট আছিল ৬১৫ কোটি টকা। সাড়ে তিনি বছৰৰ অক্লান্ত পৰিশ্ৰমৰ অন্তত ইছৰ’ই ঘোষণা কৰে যে ১৪ জুলাইত চন্দ্ৰযান-৩ চন্দ্ৰত অৱতৰণ কৰিব।
পূৰ্বে ঘোষণা কৰা অনুসৰি ১৪ জুলাইত শ্ৰীহৰিকোটাৰ সতীশ ধাৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰৰ লঞ্চিং পেডৰ পৰা উৰা মাৰিছিল চন্দ্ৰযান-৩। ইছৰোৰ চন্দ্ৰযানৰ কেন্দ্ৰত আছিল এল ভি এম-৩ ৰকেট। সেইটোৱে মহাকাশযানখনক শক্তি প্ৰদান কৰিছিল আৰু পৃথিৱীৰ কক্ষপথৰ পৰা বাহিৰলৈ ঠেলি দিছিল। এলভিএম-৩ হৈছে তিনি পৰ্যায়ৰ উৎক্ষেপণ বাহন। ইয়াৰ পূৰ্বে এই LVM-3 কেইবাটাও কৃত্ৰিম উপগ্ৰহ আৰু চন্দ্ৰ অভিযানত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। ইয়াক ভাৰতীয় ৰকেটৰ ‘বাহুবলী’ বুলি কোৱা হয়।
এল ভি এম-৩ ৰকেটত দুটা পৰ্যায়ৰ কঠিন ইন্ধন আৰু এটা পৰ্যায়ৰ তৰল ইন্ধন আছিল। কঠিন ইন্ধন ১২৭ ছেকেণ্ডৰ বাবে জ্বলি থাকে। উৎক্ষেপণৰ ১০৮ ছেকেণ্ডৰ ভিতৰতে তৰল ইন্ধন জ্বলিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ই ৰকেটটোক ২০৩ ছেকেণ্ডৰ বাবে আগুৱাই লৈ যায়। ইয়াৰ পিছত চন্দ্ৰযান-৩ লাহে লাহে গন্তব্যস্থানৰ ফালে আগবাঢ়িবলৈ ধৰিলে। পৃথিৱীৰ টান অতিক্ৰম কৰি ই এটাৰ পিছত আনটো কক্ষপথ অতিক্ৰম কৰিবলৈ ধৰিলে। কক্ষপথ পৰিৱৰ্তন প্ৰক্ৰিয়া সফল।
চন্দ্ৰযান ৩ য়ে ১৫ জুলাইত পৃথিৱীৰ প্ৰথম কক্ষপথ আৰম্ভ কৰিছিল। উৎক্ষেপণৰ পিছত ১৭ জুলাইত দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে কক্ষপথ সলনি কৰি চন্দ্ৰৰ ফালে আৰু এখোজ আগুৱাই লৈ যায় ৰভাৰখনে। ইয়াৰ পিছত চন্দ্ৰযান ৩য়ে ১৮ জুলাই, ২০ জুলাই আৰু ২৫ জুলাইত পৃথিৱীৰ মহাকৰ্ষণ বলৰ সীমাৰ বাহিৰত তৃতীয়, চতুৰ্থ আৰু পঞ্চম কক্ষপথ অতিক্ৰম কৰে।
৩১ জুলাইত চন্দ্ৰযান-৩ পৃথিৱীৰ কক্ষপথ এৰি চন্দ্ৰৰ কক্ষপথৰ ফালে গতি বৃদ্ধি কৰে। অৰ্থাৎ ১৭ দিন উৎক্ষেপণৰ পিছত মহাকাশযানখনে পৃথিৱীৰ সকলো আকৰ্ষণ এৰি যায়। ৫ আগষ্টত চন্দ্ৰযান-৩ চন্দ্ৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰিছিল। ৩১ জুলাইৰ পৰা ৫ আগষ্টলৈ অৰ্থাৎ পৃথিৱীৰ কক্ষপথ এৰি চন্দ্ৰৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰাৰ মাজৰ ছয় দিনটো ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে উদ্বিগ্নতাত কটালে।
ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে ভয় খাইছিল যে যদি চন্দ্ৰযান-৩ সংখ্যাৰ সৰু ভুলৰ বাবে চন্দ্ৰৰ কক্ষপথত উপনীত হ’ব নোৱাৰে তেন্তে পুনৰ পৃথিৱীৰ কক্ষপথলৈ ঘূৰি আহিব। কিন্তু তাৰ পৰা তেওঁক পুনৰ চন্দ্ৰলৈ পঠিয়াবলৈ আৰু ইন্ধন নাথাকিব। তেনে ক্ষেত্ৰত চন্দ্ৰযান-৩ক ‘লোষ্ট মিছন’ বা বিফল মিছন হিচাপে গণ্য কৰা হ’ব। কিন্তু নহ’ল। চন্দ্ৰযান-৩ নিঃসংকোচে চন্দ্ৰৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰিলে।
ইয়াৰ পিছত মহাকাশযানখন লাহে লাহে পৃথিৱীৰ একমাত্ৰ উপগ্ৰহৰ দিশে আগবাঢ়িল। চন্দ্ৰযান-৩ চন্দ্ৰক প্ৰদক্ষিণ কৰাৰ লগে লগে ক্ৰমান্বয়ে লেহেমীয়া হয়। ৫ আগষ্টৰ পৰা ১৬ আগষ্টলৈকে চন্দ্ৰযান-৩ এটা এটাকৈ চন্দ্ৰক প্ৰদক্ষিণ কৰি থাকিল। ইফালে ৬ আগষ্টত চন্দ্ৰযান-৩ য়ে বাহিৰৰ ফালৰ পৰা চন্দ্ৰৰ দ্বিতীয় কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰি গন্তব্যস্থানৰ ফটো তুলিছিল।
ছবিখনত চন্দ্ৰৰ পৃষ্ঠত থকা গহ্বৰবোৰ স্পষ্টকৈ দেখা গৈছে— এডিংটন, পাইথাগোৰাছ, এৰিষ্টাৰকাছ, ৰমন। ছবিখনত চন্দ্ৰৰ পৃষ্ঠত ‘Oceanus progellarum’ দেখা গৈছে। যাক মহাকাশ বিজ্ঞানীসকলেও ‘ধুমুহাৰ সাগৰ’ বুলি কয়। এই ‘সাগৰ’ আচলতে পানীৰ সাগৰ নহয়। আমি এই ক’লা খাদটোক পৃথিৱীৰ পৰা অহা ‘চন্দ্ৰৰ দাগ’ হিচাপে দেখিবলৈ পাওঁ। চন্দ্ৰযান-৩ত থকা লেণ্ডাৰ হৰাইজণ্টেল ভেলোচিটি কেমেৰা (এল এইচ ভি চি)ৰ দ্বাৰা এই ছবিখন তোলা হৈছে।
১৭ আগষ্টত চন্দ্ৰযান-৩য়ে গন্তব্যস্থান চন্দ্ৰৰ দিশে আৰু এখোজ আগুৱাই লৈ যায়। বিক্ৰম লেণ্ডাৰখনে মূল মহাকাশযানৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ পৰে। অৰ্থাৎ ১৭ আগষ্টৰ পৰা আনুষ্ঠানিকভাৱে চন্দ্ৰপৃষ্ঠত অৱতৰণ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হৈছিল। পেটত ৰভাৰ প্ৰজ্ঞান লৈ লেণ্ডাৰখন লাহে লাহে চন্দ্ৰৰ ফালে নামিবলৈ ধৰিলে। প্ৰথম অৱস্থাত বিক্ৰম চন্দ্ৰপৃষ্ঠৰ পৰা ৩০ কিলোমিটাৰ ওপৰত কক্ষপথত আছিল।
ইয়াৰ পিছত বিক্ৰমে চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰুৰ দুৰ্গম খাদবোৰত তুলনামূলকভাৱে মসৃণ ভূমি বিচাৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। সেই মাটি বিচাৰিবলৈ কেইদিনমান পাৰ হৈ গ’ল। ইফালে চন্দ্ৰযান-৩ য়ে ইটোৰ পিছত সিটোকৈ চন্দ্ৰপৃষ্ঠৰ ফটো তুলি ইছৰোলৈ পঠিয়াবলৈ ধৰিলে। লেণ্ডাৰ বিক্ৰমে ভাঁহি থকা অৱস্থাত এটা উপযুক্ত অৱতৰণ স্থান বিচাৰি পালে। ২৩ আগষ্টত ৰভাৰখনে প্ৰজ্ঞানক পেটৰ ভিতৰলৈ লৈ গৈ কোমল অৱতৰণ আৰম্ভ কৰে। চাৰি বছৰ পূৰ্বে বিফল হৈছিল ইছৰোৰ ‘চন্দ্ৰযান-২’। কিন্তু চন্দ্ৰযান-৩ বিফল নহ’ল।
Leave A Comment