মহাকাশ চফৰ কৰিব 'ব্যুম মিত্ৰা’ই! নীলা শাড়ি, বিন্দি, লিপষ্টিকেৰে আধুনিকা ভাৰতীয় যুৱতীৰ ৰূপেৰে সাজু হৈছে ইছৰোৰ ৰবট

তেওঁক চাবলৈ প্ৰায়ে দৰ্শনাৰ্থীসকলে গোট খায়। ব্যুম মিত্ৰই হাঁহি এটা মাৰি চম্ভালে। সুধিলে উত্তৰ দিয়ে। হাত মিলাব বিচাৰিলে হাতখন আগবঢ়াই দিয়ে। ঠিক মানুহৰ দৰে। যদিও ব্যোম মিত্ৰ মানুহ নহয়।

ব্যুম মিত্ৰ মানৱৰূপী। অৰ্থাৎ মানুহৰ দৰে আচৰণ কৰা ৰবট। কিন্তু তেনেকৈ ক’লেই তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ পৰিচয় পোৱা নাযায়। ভাৰতীয় সাজ-পোছাক পৰিধান কৰা এই মহিলা ৰবটটোৱেও অনাগত দিনত ভাৰতৰ বাবে মহাকাশলৈ উৰা মাৰিব। সেই কথা মনত ৰাখি ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা ISRO য়ে তেওঁক সৃষ্টি কৰিছিল।

শেহতীয়াকৈ কেন্দ্ৰীয় বিজ্ঞান মন্ত্ৰী জিতেন্দ্ৰ সিঙে মহাকাশত ব্যোম মিত্ৰৰ অভিযানৰ কথা ঘোষণা কৰে। সংবাদমেলত কেন্দ্ৰীয় বিজ্ঞান মন্ত্ৰীগৰাকীয়ে গগনয়নৰ বিষয়ে ক’লে। তাতে তেওঁ ক’লে, “মানুহ মহাকাশলৈ যোৱাৰ আগতে এই বছৰ ইছৰ’ই মহাকাশলৈ এটা মহিলা ৰবট পঠিয়াব। এই মহিলা ৰবটটো হৈছে ব্যুম মিত্ৰ। যাৰ নামতেই আছে মহাকাশ।’’

এই ৰবটটোৰ নাম ISROৰ মহাকাশচাৰীৰ নামেৰে বিশুদ্ধ সংস্কৃত ভাষাত ৰখা হৈছে। ‘ব্যোম’ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে স্থান। ‘মিত্ৰ’ মানে বন্ধু। ফলত ইছৰোৰ মহাকাশচাৰী ৰবট মহাকাশ পোৱাৰ আগতেই ‘স্পেচ ফ্ৰেণ্ড’ বা ভালকৈ ক’লে ‘গাৰ্লফ্ৰেণ্ড’ হৈ পৰিছে।

ভাৰতে ২০২৪ বা ২০২৫ চনত মহাকাশলৈ প্ৰেৰণ কৰিবলৈ ওলাইছে প্ৰথমখন মানৱ সম্পন্ন মহাকাশযান। মন্ত্ৰী জিতেন্দ্ৰই ক'লে- ’’মহাকাশচাৰীক মহাকাশলৈ পঠিয়াই দিলেই নহ'ব! তেওঁলোকে নিৰাপদে পৃথিৱীলৈ উভতি অহাটোও নিশ্চিত কৰিব লাগিব। ইছৰোৰ মানৱৰূপী ৰবটে ঠিক তেনেকুৱাই কৰিব।''

ইছৰোৱে ২০১২ চনৰ পৰা মহাকাশলৈ মানুহ পঠিয়াবলৈ চেষ্টা আৰম্ভ কৰিছে। এই অভিযান আছিল মানৱ মহাকাশচাৰীক পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠৰ পৰা ৪০০ কিলোমিটাৰ উচ্চতাৰ কক্ষপথলৈ লৈ যোৱা। সেই উচ্চতাত ই সাত দিন ধৰি মহাকাশত পৃথিৱীক ঘূৰিব। ইয়াৰ পিছত তেওঁ পুনৰ পৃথিৱীলৈ ঘূৰি আহিব।

ইয়াৰ বাবে পৰীক্ষামূলকভাৱে এখন মহাকাশযান তুলনামূলকভাৱে ওচৰৰ কক্ষপথলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ পিছত তেওঁক পুনৰ পৃথিৱীলৈ অনা হ’ল। পৰীক্ষামূলক মহাকাশযানখন বংগ উপসাগৰত অৱতৰণ কৰে। ২০১৪ চনৰ ডিচেম্বৰৰ কথা। ইয়াৰ পিছত ২০১৮ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে ঘোষণা কৰে যে ২০২২ চনত ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ ৭৫ বছৰীয়া জয়ন্তীত ভাৰতে প্ৰথম মৌলিক অভিযানত মহাকাশলৈ মানুহক প্ৰেৰণ কৰিব।

কিন্তু মহামাৰীৰ বাবে সেই তাৰিখ পিছুৱাই ঠেলি দিয়া হ’ল। ২০২০ চনৰ পৰা ২০২২ চনলৈকে কথাবোৰ তেনেকৈ আগবাঢ়িব পৰা নাই। অৱশেষত ২০২৪ চনৰ শেষৰ ফালে বা ২০২৫ চনৰ আৰম্ভণিতে গগনয়নৰ যাত্ৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে। ভাৰতৰ প্ৰথম মৌলিক মহাকাশ অভিযান, য'ত মহাকাশচাৰী হিচাপে প্ৰেৰণ কৰা হ'ব মানুহ।

ইয়াৰ পূৰ্বে ভাৰতীয় মহাকাশচাৰী ৰাকেশ শৰ্মাও মহাকাশলৈ গৈছিল। কিন্তু সেইটো আছিল ৰাছিয়াৰ অপাৰেচন। ৰাকেশে ৰাছিয়াৰ মহাকাশচাৰীসকলৰ সৈতে ৰাছিয়াৰ মহাকাশ কেন্দ্ৰ ছালিউট-৭ত সাত দিন কটায়। অৱশ্যে গগনযান আৰু তেওঁৰ মাজত যথেষ্ট পাৰ্থক্য আছে।

গগনযান হৈছে ভাৰতৰ মৌলিক অভিযান। ৭ দিন মহাকাশযানৰ ভিতৰত থাকিব মহাকাশচাৰীসকল। পৃথিৱীৰ চাৰিওফালে ঘূৰি ফুৰিব। ইয়াৰ বাহিৰেও ছাল্যুত-৭ পৃথিৱীৰ অতি ওচৰৰ কক্ষপথত আছিল। তেওঁৰ উচ্চতা আছিল পৃথিৱীৰ পৰা ২১৯ কিলোমিটাৰ। তাত মহাকাশযানখনে পৃথিৱীৰ পৰা ৪০০ কিলোমিটাৰ দূৰত্বৰ কক্ষপথত উপনীত হ’ব। সেইটো প্ৰায় দুগুণ।

হয়তো সেইবাবেই মহাকাশচাৰীৰ সুৰক্ষাৰ প্ৰতি ইছৰ’ই ইমান চিন্তিত। ইছৰোৰ মানৱৰূপী ৰবট ব্যুম মিত্ৰক গগঞ্জনত মহাকাশত একে দূৰত্বলৈ প্ৰেৰণ কৰি গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হ’ব বুলি বিজ্ঞান মন্ত্ৰীগৰাকীয়ে জানিবলৈ দিয়ে। মহাকাশযানৰ পৰা এই মানৱৰূপী ৰবটে মহাকাশত ওজনহীনতাই মানুহৰ শৰীৰত কেনে প্ৰভাৱ পেলাব সেয়া পৰীক্ষা কৰিব। ইয়াৰ উপৰিও কোনো ধৰণৰ বিকিৰণে মানুহৰ শৰীৰত সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিবনে নাই সেইটোও চাব।

এই সকলো তথ্য সংগ্ৰহ কৰাৰ ক্ষমতা ব্যোম মিত্ৰৰ হাতত আছে। বিজ্ঞান মন্ত্ৰীগৰাকীয়ে কয় যে ইছৰোৰ মহিলা ৰবটে মানুহৰ দৰেই কাম কৰিব। গগনযানক মনত ৰাখি ২০২০ চনত সৃষ্টি কৰা হৈছিল ব্যোম মিত্ৰ। ডিঙিত ওলমি থকা পৰিচয় পত্ৰখনত লিখা আছে যে তেওঁ ভাৰত চৰকাৰৰ মহাকাশ বিভাগত কাম কৰে। ইছৰোৰ জড় ব্যৱস্থা ইউনিটত তেওঁৰ সকলো কাম।

মানৱবিহীন গগনযান অভিযানত ইছৰোৰ মহাকাশচাৰী ব্যোম মিত্ৰৰ পৰিচয় পত্ৰ। আৰু তেওঁ আধা মানৱৰূপী। অৰ্থাৎ আধা মানুহৰ ৰবট। আধা কিয়? কাৰণ এই ৰবটটো মূৰৰ পৰা কঁকাললৈকে মানুহৰ শৰীৰৰ দৰে দেখা যায় যদিও ইয়াৰ ভৰি নাই। মহাকাশযানখনত তেওঁ ঘূৰি ফুৰিব নোৱাৰিব। যদিও মহাকাশযানখনৰ কণ্ট্ৰল পেনেলটোৱে কাম কৰিব পাৰে। ইয়াৰ বাহিৰেও তেওঁ মহাকাশযানত মানৱ মহাকাশচাৰীয়ে কৰিব পৰা আন বহুতো কাম কৰিব পাৰিব।

ব্যুম মিত্ৰই নিজেই বুজাই দিলে যে তেওঁ ঠিক কি কৰিব পাৰে। ইছৰ’ই আয়োজন কৰা এক পৰিচয় অনুষ্ঠানত ব্যোম মিত্ৰই নিজৰ পৰিচয় দি কয় যে, "মই মানৱবিহীন গগনযান মিছনৰ বাবে নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। মই মহাকাশযান মডিউলৰ পেৰামিটাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰো। বিভিন্ন কথাৰ বিষয়ে মই আপোনাক সকীয়াই দিব পাৰো। আনকি মানুহৰ জীৱন ৰক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোও সম্পূৰ্ণ কৰিব পাৰিম।''

এই মানৱ ৰবটে আৰু কি কৰিব পাৰে? ২০২০ চনতেই ইছৰোৰ তদানীন্তন অধ্যক্ষ কে ছিভানে নিজৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াইছিল। তেওঁ কয়, “তেওঁৰ কাম হ’ব মহাকাশযানত মানুহে যি কৰিব পাৰে ঠিক সেই কামেই কৰা। ইয়াৰ দ্বাৰা মহাকাশযানখনৰ সকলো যান্ত্ৰিক অংশই সঠিকভাৱে কাম কৰি আছে নে নাই সেয়া চাব পাৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে মহাকাশযানখনৰ ভিতৰৰ পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হ’ব। ই কোনো প্ৰকাৰে মানুহৰ জীৱন বিপন্ন কৰিব পাৰে নেকি সেই সম্পৰ্কেও তথ্য সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে।”

ইয়াৰ উপৰিও এই ৰবটত থাকিব বিশেষ চেন্সৰ। ভৱিষ্যতে যদি তেওঁক মহাকাশচাৰীৰ সৈতে মহাকাশলৈ পঠিওৱা হয় তেন্তে ব্যোম মিত্ৰই তেওঁলোকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব। এই ৰবটেও তেওঁলোকৰ মাত বিভিন্ন ধৰণে চিনি পাব পাৰে। প্ৰশ্নৰ উত্তৰো দিব পাৰে।

জিতেন্দ্ৰই কয় যে গগনযানৰ চূড়ান্ত অভিযানৰ পূৰ্বে আৰু দুটা পৰীক্ষামূলক অভিযান হ’ব। চলিত বৰ্ষৰ অক্টোবৰ মাহত এটা। হয় প্ৰথম বা দ্বিতীয় সপ্তাহত। কিন্তু সেই অভিযানত ব্যোম মিত্ৰক পঠোৱা নহ’ব বুলি সম্ভাৱনা আছে। বিজ্ঞান মন্ত্ৰীগৰাকীয়ে কয় যে এই মহিলা ৰবটটোক দ্বিতীয়টো অভিযানত মহাকাশলৈ প্ৰেৰণ কৰা হ’ব।

ইছৰ’ৰ সূত্ৰ অনুসৰি ২০২৪ বা ২০২৫ চনত মানৱ মহাকাশচাৰীক মহাকাশলৈ প্ৰেৰণ কৰাৰ পূৰ্বে দুটা মানৱবিহীন অভিযান চলোৱা হ’ব। সেই দুটা অভিযানত মানৱৰূপী ৰবট প্ৰেৰণ কৰা হ’ব।

কিন্তু অক্টোবৰতে মহাকাশলৈ যাব নেকি ভাৰতৰ মিত্ৰ? ইয়াৰ পিছত তেওঁ নিৰাপদে পৃথিৱীলৈ উভতি আহিব পাৰিবনে? ইছৰোকে ধৰি সমগ্ৰ দেশ ইয়াৰ বাবে অপেক্ষা কৰি আছে।