চন্দ্ৰপৃষ্ঠৰ গোপনীয়তা ভেদ কৰিব 'বিক্ৰম’ আৰু 'প্ৰজ্ঞান’-এ! কি এই বিক্ৰম আৰু প্ৰজ্ঞান? কিয় এই নাম দিয়া হৈছে?

কিন্তু ‘বিক্ৰম’ আৰু ‘প্ৰজ্ঞান’ কিয়? চন্দ্ৰযানৰ লেণ্ডাৰ আৰু ৰভাৰৰ বাবে এই দুটা নাম কিয় বাছি লোৱা হ’ল?

ভাৰতীয় মহাকাশ ভ্ৰমণৰ পথ প্ৰদৰ্শক তথা বিজ্ঞানী বিক্ৰম সাৰাভাইৰ নামেৰে নামাকৰণ কৰা হৈছে ‘বিক্ৰম’ লেণ্ডাৰখন। ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণাৰ এই সোণালী মুহূৰ্তৰ আঁৰত আছে বিক্ৰম সাৰাভাইৰ অৱদান। তেওঁ ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণাৰ অন্যতম পথ প্ৰদৰ্শক। ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত বিভিন্ন গঠনমূলক ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ অৱদান অনস্বীকাৰ্য।

১৯১৯ চনৰ ১২ আগষ্টত গুজৰাটৰ এটা বিশিষ্ট চাৰাভাই পৰিয়ালত জন্মগ্ৰহণ কৰিছিল। এই ক্ৰমবৰ্ধমান ব্যৱসায়িক পৰিয়ালে দেশৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত যথেষ্ট অৰিহণা যোগাইছে। যদিও বিজ্ঞানৰ পৰা ক্ৰীড়াৰ পৰা সংখ্যা বিজ্ঞানলৈকে বিক্ৰমৰ আকৰ্ষণ বহুমুখী আছিল।

কিন্তু কেম্ব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এই স্নাতকগৰাকীৰ বাবে বিজ্ঞান নিশ্চিতভাৱে আকৰ্ষণৰ কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল। তেওঁ সদায় বিচাৰিছিল যে পাৰমাণৱিক শক্তিক মানৱ কল্যাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হওক। চন্দ্ৰলোকত অৱতৰণ কৰাৰ পিছত লেণ্ডাৰ বিক্ৰম আৰু ৰভাৰ প্ৰজ্ঞানে সৌৰশক্তিৰ সহায়ত নিজৰ অভিযানৰ বাকী অংশ আগুৱাই নিব।

বিক্ৰমে ১৯৪৭ চনত ভাৰতীয় মহাকাশ বিজ্ঞানৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে পৰিচিত ‘ভৌতিক গৱেষণা পৰীক্ষাগাৰ’ প্ৰতিষ্ঠা কৰে। এই সংগঠনটো ইছৰোৰ পূৰ্বসূৰী। তদুপৰি বিজ্ঞানী বিক্ৰম সাৰাভাইৰ নামটো জন্মৰ পৰাই আন বহু সংগঠনৰ লগত জড়িত হৈ আছে।

নেহৰু ফাউণ্ডেশ্যন ফৰ ডেভেলপমেণ্ট, আই আই এম (আহমেদাবাদ), ভেৰিয়েবল এনাৰ্জি চাইক্ল’ট্ৰন প্ৰজেক্ট, ইলেক্ট্ৰনিক কৰ্পৰেশ্যন অৱ ইণ্ডিয়া লিমিটেডকে ধৰি বহু সংগঠনৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ আছিল সাৰাভাই।

১৯৭৫ চনত ৰাছিয়াৰ কচমোড্ৰমৰ পৰা ভাৰতৰ প্ৰথমটো কৃত্ৰিম উপগ্ৰহ ‘আৰ্যভট্টা’ সফলতাৰে উৎক্ষেপণ কৰা হয়। এই সফলতাত অৱদান সৰ্বোচ্চ বিক্ৰম চাৰাভাইয়ে এই ভাল দিনটো চাব পৰা নাছিল। ১৯৭১ চনত ৫২ বছৰ বয়সত মৃত্যু হয় এইজন বিজ্ঞানীৰ। বহু বিশেষজ্ঞ আৰু বিজ্ঞানীৰ মতামত যে তেওঁৰ মৃত্যু স্বাভাৱিক নাছিল।

আনহাতে, ‘প্ৰজ্ঞা’ৰ সংস্কৃত শব্দৰ পৰাই এই ৰোভাৰৰ নামকৰণ কৰা হৈছে। সংস্কৃতত ইয়াৰ অৰ্থ ‘প্ৰজ্ঞা’ বা জ্ঞান। লেণ্ডাৰ বিক্ৰমৰ মুঠ ওজন ১৭৪৯.৮৬। যাৰ পেটত আছিল প্ৰজ্ঞান। প্ৰজ্ঞানৰ ওজন ২৬ কেজি।

ৰম্ভা, সাতে, ইলছা আৰু আৰে। লেণ্ডাৰ বিক্ৰমৰ লগত সংলগ্ন এই চাৰিটা পেলোডে চন্দ্ৰত অৱতৰণ কৰাৰ পিছত অতি সোনকালে কাম আৰম্ভ কৰিব। এই পেলোডবোৰৰ সহায়ত চন্দ্ৰযান চন্দ্ৰত উপস্থিত হ’ব। এই পেলোডসমূহে ইছৰ’ৰ বিজ্ঞানীৰ সন্মুখত চন্দ্ৰৰ ‘অজ্ঞাত গোপনীয়তা’ উদঙাই দিব।

চাৰিটা পেলোডৰ ভিতৰত RAMBA (Radio Anatomy of Moon Bound Hypersensitive Ionosphere and Atmosphere)-এ চন্দ্ৰপৃষ্ঠত সূৰ্য্যৰ পৰা অহা প্লাজমা কণিকাৰ ঘনত্ব, পৰিমাণ আৰু পৰিৱৰ্তন নিৰীক্ষণ কৰিব।

CHAST (Chandra’s Surface Thermophysical Experiment) ৰ দ্বাৰা চন্দ্ৰ পৃষ্ঠৰ উষ্ণতা জুখিব। একে সময়তে আই এল এছ এ (ইনষ্ট্ৰুমেণ্ট ফৰ লুনাৰ ছিছমিক এক্টিভিটি)য়ে অৱতৰণ স্থানৰ চাৰিওফালে মাটিৰ কম্পনৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰিব। লগতে ‘লেজাৰ ৰেট্ৰ’ৰিফ্লেক্টৰ’ এৰে চন্দ্ৰৰ গতিশীলতা বুজিবলৈ চেষ্টা কৰিব।

আনহাতে, একাধিক ইলেক্ট্ৰনিক যন্ত্ৰ লৈ চন্দ্ৰত অৱতৰণ কৰিছে ৰভাৰখন। লাখ লাখ বছৰত চন্দ্ৰৰ ভূ-ৰূপ কেনেকৈ গঢ় লৈ উঠিছে, চন্দ্ৰৰ মাটি কি কি মৌলৰ দ্বাৰা গঠিত সেই বিষয়ে অনুসন্ধান কৰি প্ৰজ্ঞানে বাৰ্তা প্ৰেৰণ কৰিব। অহা দুসপ্তাহত তেওঁ স্পেকট্ৰ’মিটাৰ বিশ্লেষণৰ জৰিয়তে চন্দ্ৰৰ মাটিত কেনেধৰণৰ খনিজ পদাৰ্থ আছে সেই বিষয়ে ভালদৰে চাব। এই সকলোবোৰ পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰিবলৈ লেণ্ডাৰ আৰু ৰভাৰে পাঁচটা বৈজ্ঞানিক যন্ত্ৰ কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে।

লেণ্ডাৰত তিৰ্যকভাৱে এটা সৌৰ পেনেল লগোৱা হয়। যিয়ে সৌৰশক্তি ব্যৱহাৰ কৰি ৭৩৮ ৱাট শক্তি উৎপাদন কৰিব পাৰে।