ডিজিটেল ডেস্কঃ ১৯৮৬ চনৰ ২১ আগষ্ট। আফ্ৰিকাৰ লোয়াৰ ন্যোছ নামৰ গাঁওখনৰ ৰাস্তাবোৰ আন পাঁচ দিনৰ দৰেই ব্যস্ত আছিল। আন দিনৰ দৰেই গাঁৱৰ মানুহবোৰো ৰাতিৰ আহাৰ খোৱাৰ পিছত সোনকালে শুই গ’ল।
কিন্তু পিছদিনা ৰাতিপুৱা গাঁওখনৰ পৰা প্ৰায় ১৭০০ লোকৰ মৃতদেহ আৰু ৩ হাজাৰ গৰু উদ্ধাৰ কৰা হয়। ৰাতিটোৰ ভিতৰতে গাঁওখনৰ জনসংখ্যা আধালৈ হ্ৰাস পালে। কিন্তু গাঁৱৰ ইমানবোৰ মানুহ একেলগে এৰাতিতে কেনেকৈ মৃত্যুমুখত পৰিল? ইয়াৰ উত্তৰ বিচাৰি প্ৰশাসনে অলেখ সংগ্ৰাম কৰিবলগীয়া হয়।
সেই সময়ত উৰাবাতৰি ওলাইছিল যে সেই আফ্ৰিকান গাঁওখনত কোনো গোপন চৰকাৰ, কোনো অদৃশ্য অস্ত্ৰ বা ‘এলিয়েন’ৰ আকস্মিক আক্ৰমণৰ ফলত ১৭০০ লোকৰ মৃত্যু হৈছে। কিন্তু লোয়াৰ ন্যোছ গাঁৱত ইমানবোৰ মানুহৰ একেলগে মৃত্যুৰ আঁৰত আন এটা কাৰণ আছিল।
দীৰ্ঘদিনীয়া গৱেষণাৰ অন্তত বিজ্ঞানীসকলে কয় যে লোয়াৰ ন্যোছ গাঁৱৰ কাষতে থকা এটা হ্ৰদৰ বাবে গাঁওখনৰ ১৭০০ লোকৰ মৃত্যু হৈছে। গাঁওখনৰ তিনি হাজাৰ গৰুও মৃত্যুমুখত পৰে। লোয়াৰ ন্যোছ গাঁৱৰ মানুহে নাজানিছিল যে নিয়োছ হ্ৰদৰ তলত এটা নিদ্ৰাৰত আগ্নেয়গিৰিৰ মুখ আছে।
কেমেৰুণ আগ্নেয়গিৰিৰ ওচৰত নিয়ছ হ্ৰদ অৱস্থিত। গিনি উপসাগৰৰ পৰা কেমেৰুণ আৰু নাইজেৰিয়ালৈকে ১৫০০ কিলোমিটাৰতকৈও অধিক আগ্নেয়গিৰিৰ পৰিসৰ আছে।
এই আগ্নেয়গিৰিবোৰৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে এতিয়াও সম্পূৰ্ণৰূপে বুজা হোৱা নাই। আফ্ৰিকাক দক্ষিণ আমেৰিকাৰ পৰা পৃথক হোৱাৰ সময়ত ১.৫ বিলিয়ন বছৰৰ আগতে বিভাজনৰ সৃষ্টি হ’বলৈ আৰম্ভ কৰা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। সেইটোৱেই এই আগ্নেয়গিৰিৰ উৎপত্তি।
বৰ্তমান সেই আগ্নেয়গিৰিৰ একমাত্ৰ সক্ৰিয় আগ্নেয়গিৰিটো হৈছে মাউণ্ট কেমেৰুণ। আগ্নেয়গিৰিৰ তলৰ ৮০ কিলোমিটাৰ তলত এতিয়াও এটা বৃহৎ লাভা কক্ষ আছে।
লাভা কক্ষৰ পৰা মাজে মাজে বৃহৎ পৰিমাণৰ গেছ নিৰ্গত হয়। দীৰ্ঘদিন ধৰি নিদ্ৰাহীন আগ্নেয়গিৰিৰ মুখত যদি কোনো হ্ৰদ বা জলাশয়ৰ সৃষ্টি হয়, তেন্তে সেই গেছটো হ্ৰদ বা জলাশয়ৰ কাষেৰে বৈ যায়। আগ্নেয়গিৰিৰ মুখত গঠিত সেই হ্ৰদবোৰক ‘মাৰ হ্ৰদ’ বুলি কোৱা হয়।
আগ্নেয়গিৰিটোৰ চাৰিওফালে মুঠ ৩০টা এনে হ্ৰদ আছে। ইয়াৰে এটা হ’ল নিঅ’ছ। পাহাৰেৰে আগুৰি থকা নিয়ছ হ্ৰদটো ৬৫০ ফুটতকৈও অধিক দ। লাভা কক্ষৰ পৰা চালফাৰ আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ দৰে গেছ হ্ৰদবোৰৰ তলত কেন্দ্ৰীভূত হৈ থাকে। এনে হ্ৰদৰ পৃষ্ঠত স্বাভাৱিকতে উষ্ণ পানীৰ কম্বল গঠন হৈ তলৰ গেছবোৰ আৱদ্ধ কৰি ৰাখে।
বিজ্ঞানীসকলে দাবী কৰিছে যে যি নিশা লোয়াৰ নিয়ছ গাঁৱত দুৰ্যোগ সংঘটিত হৈছিল, সেই নিশা নিয়ছ হ্ৰদৰ ওপৰৰ নিৰাপত্তাৰক্ষীৰ আঙঠিটো কেনেবাকৈ ভাঙি গৈছিল। উষ্ণ পানীৰ আৱৰণৰ মাজেৰে বিষাক্ত গেছৰ ডাৱৰ ওলাই যায়।
স্থানীয় একাংশ লোকে দাবী কৰে যে দুৰ্যোগৰ ঠিক আগতেই নিয়ছ হ্ৰদৰ আশে-পাশে এক প্ৰচণ্ড শব্দ শুনা গৈছিল। ইয়াৰ পিছত পানীৰ তলৰ পৰা বিষাক্ত কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ ডাঠ ডাৱৰ এটা ওপৰলৈ উঠি যায়। বিষাক্ত ডাৱৰৰ স্তৰটো নিয়ছ হ্ৰদৰ পৰা ১৬০ ফুট পৰ্যন্ত ওপৰলৈ উঠিছিল। সেই ডাৱৰৰ ঘনত্ব স্বাভাৱিক বায়ুতকৈ বেছি হোৱাৰ বাবে ই পৃষ্ঠৰ বহু ওপৰলৈ উঠিব পৰা নাছিল।
উপত্যকাৰ কাষেৰে বিষাক্ত ডাৱৰৰ এটা তৰপ ড্ৰিফ্ট হৈ লোয়াৰ ন্যোছ গাঁওখনলৈ নামি আহিল। তালৈ গৈ অতিৰিক্ত বোজাৰ বাবে বিষাক্ত গেছৰ ডাৱৰ ভাঙি গ’ল। গোটেই গাঁওখনতে বিয়পি পৰিল। বিষাক্ত গেছৰ বাবে বহু গাঁওবাসী আৰু পশুধন টোপনিতে মৃত্যুমুখত পৰে। দুৰ্যোগৰ পৰা ৰক্ষা পোৱা কেইবাজনো লোকে নিশাৰ আন্ধাৰত চালফাৰৰ গোন্ধ পোৱাৰ কথা জনাইছে।
নিওছৰ দৰে ‘হত্যাৰ হ্ৰদ’ পৃথিৱীত অতি বিৰল। ১৯৮৪ চনৰ ১৫ আগষ্টত লোয়াৰ নিয়ছ দুৰ্যোগৰ পূৰ্বে একেধৰণৰ কাণ্ড সংঘটিত হৈছিল, য’ত কেমেৰুণৰ আগ্নেয়গিৰিৰ কাষৰ মনুন হ্ৰদৰ ওচৰৰ এখন গাঁৱত ৩৭ জন স্থানীয় লোকৰ মৃত্যু হৈছিল।
