নবেলজয়ী অমৰ্ত্য সেনৰ সাক্ষাৎকাৰ: ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক প্ৰমূল্যৰ সংকটত উদ্বিগ্ন প্ৰখ্যাত অৰ্থনীতিবিদগৰাক

ডিজিটেল ডেস্ক: নবেল বঁটাবিজয়ী, বিশ্বৰ প্ৰসিদ্ধ অৰ্থনীতিবিদ ড° অমৰ্ত্য সেনে এক ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ প্ৰতিষ্ঠানৰে হোৱা সাক্ষাৎকাৰত ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক প্ৰমূল্য, ভাৰতৰ সাম্প্ৰতিক শাসন ব্যৱস্থা আদি সম্পৰ্কে কেতবোৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ মন্তব্য কৰিছে৷ তেওঁ কৈছে, বৰ্তমানৰ শাসকসকলৰ দৰিদ্ৰসকলৰ প্ৰতি কোনো সন্মান নাই৷ গণতন্ত্ৰৰ সংকটৰ সৈতে চৰকাৰৰ দ্বাৰা সমতাৰ মোকাবিলা কৰাৰ পদ্ধতি আৰু চৰকাৰে দৰিদ্ৰসকলৰ সমস্যাৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিলে মানুহে কিমান আগ্ৰহ দেখুৱায়, তাৰ সৈতে এক শক্তিশালী সম্পৰ্ক আছে৷ এক বিশেষ বাৰ্তালাপত নবেল বঁটা বিজয়ী ড° সেনে কয় যে যোৱা দশকত ঘটনাবোৰ কেনেদৰে আগবাঢ়িছে সেই বিষয়ে ভাৰতে চিন্তা কৰিব লাগিব। তেওঁ কয় যে ই গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধ গঢ়ি তোলাৰ ঠিক বিপৰীত দিশতহে আছে৷ যিয়ে গণতন্ত্ৰক দুৰ্বল কৰি তুলিছে, শক্তিশালী নহয়। সেনে লগতে দৃঢ়তাৰে কয় যে, বে-আইনী কাৰ্যকলাপ (প্ৰতিৰোধ) আইন ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ বাবে অত্যন্ত বেয়া৷ কিয়নো, ই লোকসকলক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে য’ত কোনো অপৰাধ নাই বা তেওঁলোকক আদালতত অভিযুক্ত কৰিবলৈ পৰ্যাপ্ত সমল নাই৷ কিন্তু তেওঁলোকে কিবা ভুল কৰিব পাৰে বুলি বিবেচনা কৰি তেওঁলোকক কাৰাগাৰত ৰখা হয়। সেনে তেওঁৰ শেহতীয়াকৈ মুকলি কৰা স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘হোম ইন দা ৱৰ্ল্ড’ৰ পটভূমিত এই ঘটনাবোৰৰ বিষয়ে মন্তব্য কৰিছিল৷   যোৱা দুবছৰৰ ক’ভিডকালীন দীঘলীয়া বিদ্যালয় বন্ধৰ বিষয়ে অমৰ্ত সেনে তেওঁ কেৱল মহামাৰী আৰু যোৱা দুবছৰৰ বাবেই নহয়, সৰু স্কুলীয়া শিশুসকলৰ ভৱিষ্যতৰ বিষয়েও যথেষ্ট চিন্তিত। তেওঁ উল্লেখ কৰে যে ভাৰতত স্কুলীয়া শিক্ষা ব্যৱস্থা ইমানেই ত্ৰুটিপূৰ্ণ হৈ পৰিছে যে মহামাৰী নহ’লেও, প্ৰণালীটোৱে যি কৰা উচিত সেয়া প্ৰদান নকৰে। এতিয়া শিকোৱা বস্তুবোৰ অত্যন্ত ‘ৰেজিমেণ্টেড’ আৰু আমি প্ৰকৃত জ্ঞানৰ প্ৰতি অসাধাৰণ ত্ৰুটিৰ কথা শুনি আছোঁ। শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত, আমাক স্বাধীনতাৰ প্ৰয়োজন৷ তেওঁ লগতে কয় যে, আমাক এটা শিক্ষাৰ প্ৰয়োজন যিয়ে স্বতন্ত্ৰ প্ৰতিকাৰৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে। ক’ভিডৰ বাবে বিদ্যালয় বন্ধ আৰু শিক্ষকৰ অভাৱ নিশ্চিতভাৱে সমস্যা, কিন্তু সেইবোৰে আমাৰ একমাত্ৰ সমস্যা নহয়৷   সাক্ষাৎকাৰটোত তেওঁ কয়, যেতিয়া লকডাউন হৈছিল, হঠাতে লোকসকলক কোৱা হৈছিল যে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ ঘৰৰ বাহিৰলৈ যাব নোৱাৰে। দৈনিক শ্ৰমিকসকলৰ বাবে বাহিৰলৈ নোযোৱাতো ভোকত থকাৰ আদেশৰ দৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বিহাৰৰ পৰা অহা প্ৰব্ৰজনকাৰীসকলৰ বাবে, যদি তেওঁলোকে ক’লৈকো যাব নোৱাৰে, তেওঁলোকে ঘৰলৈ যাব বিচাৰিলে আৰু সেয়াও তেওঁলোকে কৰিব নোৱাৰিলে। সেনে কৈছিল যে সমস্যাটোৰ এটা ডাঙৰ অংশ হৈছে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ অতি দৰিদ্ৰ আৰু তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ অৱজ্ঞা। সাক্ষাৎকালত অমৰ্ত্য সেনে লগতে কয়, অতি দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ স্বাৰ্থৰ ওপৰত শাসনকাৰী লোকসকলৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰাতো অতি কঠিন। এই সময়ত গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়া অতি দুৰ্বল আৰু দেশৰ সকলোৰে স্বাৰ্থত চেষ্টা কৰা আৰু প্ৰতিকাৰ কৰাতো একে প্ৰসংগ। গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধ আৰু গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ সন্দৰ্ভত সেনে কয় যে বহুদলীয় গণতন্ত্ৰ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ কিন্তু বিবেচনা কৰিব লগা প্ৰশ্নটো হ’ল, যদি এটা দল থাকে, ই সংসদত যি বিচাৰে সেয়া কৰিব পাৰে আৰু ন্যায়পালিকা আৰু অন্যান্য প্ৰতিষ্ঠানৰ ওপৰত আইনসভাক আটাইতকৈ শক্তিশালী কৰি তুলিব পাৰে। তেওঁ বৰ্ণনা কৰিছিল, আদালতত, আমাৰ বিভিন্ন অভিজ্ঞতা হৈছে। আমি কাৰ্যবাহী আৰু ন্যায়পালিকাৰ বাবে গণতন্ত্ৰৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিব লাগিব। আৰু আমি প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ভূমিকা চাব লাগিব। যদি কাৰ্যবাহীজনে এক অসন্তুলিত আৰু অন্যায় উপায়েৰে ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে, ই এক ডাঙৰ পাৰ্থক্য সৃষ্টি কৰে। দুৰ্ভাগ্যবশতঃ কংগ্ৰেছৰ শাসনকালতো বহুতো প্ৰতিষ্ঠানৰ সীমাবদ্ধতা আছিল। চলমান ৰুছদীৰ কিতাপখন নিষিদ্ধ কৰা প্ৰথমখন দেশ আছিল ভাৰত। আগতেও অন্যায় হৈছিল কিন্তু যেতিয়া এই প্ৰতিষ্ঠানবোৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ কাম-কাজৰ দ্বাৰা অধিগ্ৰহণ কৰা হৈছিল তেতিয়া সেইবোৰ নাটকীয়ভাৱে বৃদ্ধি পাইছিল। যেতিয়া এনে হয়, তেতিয়া স্বাধীনতা ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়, শিক্ষা ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়, সামাজিক ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক অধিকাৰৰ বিষয়ে কথা কোৱাৰ সামৰ্থ্য ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়। ভাৰতত হৈ যোৱা কৃষক বিদ্ৰোহ সম্পৰ্কতো মন্তব্য কৰে প্ৰখ্যাত অৰ্থনীতিবিদগৰাকীয়ে৷ কৃষক আন্দোলনৰ দৰে জন নেতৃত্বৰ আন্দোলনৰ সফলতা বনাম ‘ৰাজনৈতিক নেতৃত্ব’ৰ প্ৰশ্নত সেনে কয়, ‘মই ভাবো আমাক দুয়োটাৰে প্ৰয়োজন। যেতিয়া কোনো সমস্যা হয়, আমি প্ৰথমে জানিব লাগিব যে ইয়াৰ কাৰণ কি, যাৰ বাবে সূক্ষ্ম বিশ্লেষণ আৰু অনুসন্ধানৰ প্ৰয়োজন। কেতিয়াবা কোনো নিৰ্দিষ্ট ধৰণৰ নেতৃত্ব অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। মই কওঁ মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বই আন্দোলনকাৰী ভাৰতীয়সকলক স্বাধীনতাৰ সংগ্ৰামত একত্ৰিত কৰিছিল। মই ভাবো নেতৃত্বৰ প্ৰয়োজনীয়তা নাইকিয়া নহ’ব। কিন্তু ঠাকুৰৰ গানটোৰ ভাষাত, যদি মানুহে আপোনাৰ আহ্বানৰ প্ৰতি সঁহাৰি নিদিয়ে, তেন্তে আপুনি অকলে যাবলৈ সাজু থাকিব লাগিব। আমি অকলে যাবলৈ সাজু থাকিব লাগিব, কিন্তু আমি আমাক সঠিক দিশত লৈ যোৱাৰ বাবে নেতৃত্ব সৃষ্টি কৰিবলৈ সাজু থাকিব লাগিব। অমৰ্ত্য সেনে লগতে কয়, কৃষক আৰু অন্যান্য গোটে ইয়াৰ প্ৰতিবাদ কৰিবলৈ নিজকে সংগঠিত কৰিছে, কিন্তু যেতিয়া গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়াই বাধা দিবলৈ আৰম্ভ কৰে, সেয়া অৰ্থনৈতিক সমতাৰ বাবে এক ডাঙৰ ভাবুকি হ’ব পাৰে। কিন্তু, সেইবোৰৰ ভিতৰত, গণতন্ত্ৰৰ অভাৱ আৰু যুক্তিসংগত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সামৰ্থ, এইবোৰে এক ভূমিকা পালন কৰে। আনটো কথা হ'ল যে এই সমস্যাবোৰৰ বহুতো ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ অধীনত সংঘটিত হৈছিল। আমি তেওঁলোকৰ বহুতো মাৰাত্মক ভুলৰ পুনৰাবৃত্তি কৰি আছোঁ। নবেল বঁটা বিজয়ীগৰাকীয়ে কয় যে তেওঁ ভাৰতৰ ভৱিষ্যতৰ বিষয়ে আশাবাদী হৈ আছে। অশোকে শিলালিপিত সেই বিষয়ে লিখিছিল। যেতিয়া ৰোমত বিদ্ৰোহীসকলক জ্বলাই দিয়া হৈছিল, ইয়াত ভাৰতত আকবৰে ধৰ্মৰ প্ৰতি ৰাজ্যৰ ন্যায়সংগত মনোভাৱ ৰখাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু কোনো হস্তক্ষেপ হোৱা উচিত নহয় বুলি বক্তৃতা দিবলৈ সক্ষম হৈছিল। আমি শেহতীয়াকৈ সেই হস্তক্ষেপৰ বহুতো দেখিছোঁ, দৰাচলতে আনকি এটা সম্প্ৰদায়ৰ কিছুমান সদস্যক বিশেষভাৱে অস্বীকাৰ কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছে। যেতিয়া এনে হয়, আদালতৰ কিবা এটা কৰাৰ দায়িত্ব থাকে, বিৰোধীৰ ইয়াৰ ওপৰত মন্তব্য দিয়াৰ ক্ষমতা থাকিব লাগে। মই ভাবো এইটো অৱশেষত কেৱল অৰ্থনীতি আৰু উপাৰ্জন আৰু সম্পদেই নহয়, ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক শক্তিৰ সৈতেও জড়িত সমতাৰ প্ৰশ্ন, এটা গোটৰ বিৰুদ্ধে সামাজিক বৈষম্য নহয়। এইবোৰ আমাক প্ৰয়োজন হোৱা প্ৰতিকাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ এটা অংশ। অতীতত সংঘটিত বহুতো ঘটনাৰ বাবে গৌৰৱান্বিত হোৱাৰ ভাৰতৰ সকলো কাৰণ আছে। কিন্তু যেতিয়া আমি গৌৰৱ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে বিপৰীত কাম কৰিবলৈ চেষ্টা কৰোঁ, গৌৰৱৰ পৰিৱৰ্তে যেতিয়া আমি এই অপমানজনক বৈষম্য দেখিবলৈ পাওঁ, তাৰ বিৰুদ্ধে মই থিয় হ’ব লাগিব।